بررسی چند عصاره ‏گیر برای ارزیابی پتاسیم قابل استفاده گیاه برنج در برخی خاک‏های انتخابی استان کهگیلویه و بویر احمد

برنج از مهم‏ترین غلات و اقلام غذایی جهان است. نیمی از جمعیت جهان به برنج به عنوان یک غذای اصلی، وابسته هستند (اخوت و وکیلی، 1376). بعد از گندم، سطح زیر کشت برنج در رده دوم بوده ولی از نظر کالری تولیدی از سایر غلات بیشتر می‏باشد (ملکوتی، 1378). در ایران نیز برنج در سطح وسیعی کشت می‏شود به این ترتیب که استان‏های مازندران، گیلان، گلستان، فارس و خوزستان در رتبه های اول تا پنجم از نظر میزان تولید قرار دارند (اخوت و وکیلی، 1376). نیاز ارقام مختلف برنج به عناصر غذایی متنوع بوده و با تفاوت‏هایی جزیی به بیش از16 عنصر غذایی نیازمند است. لذا با عنایت به توان پتانسیل حاصلخیزی خاک‏های شالیزاری، مقدار کمبود این عناصر به نسبتی که مورد نیاز برنج می‏باشد، باید در اختیار گیاه برنج قرار داده شود (ملکوتی و کاوسی، 1383). بعد از ازت، پتاسیم بیشترین نقش را در افزایش کمی و کیفی برنج ایفا می‏نماید (ملکوتی،1378). پتاسیم به طور متوسط6/2 درصد وزنی پوسته زمین را تشکیل می‏دهد و از این رو هفتمین عنصر شیمیایی و چهارمین عنصر غذایی ضروری از نظر فراوانی در لیتوسفر می‏باشد. این عنصر برای انسان، گیاه و حیوان ضروری می‏باشد و یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده بافت گیاهان بوده و مقدار آن درگیاهان مختلف از 5/2 تا 5 درصد وزن ماده خشک متفاوت است (اسپارکس ،2000). پتاسیم در گیاه متحرک بوده و به خاطــر تامین نیاز گیاه به کاتـیون تک ظرفیتــی در چندیـن واکنش آنزیمی شرکت می‏کند. پتاسیم به عنوان فعال کننده‏ی تعدادی از آنزیم‏های گیاهی عمل می‏نماید. پتاسیم در خاک به 4 شکل اصلی وجود دارد که عبارتند از پتاسیم محلول (درصد بسیار کم)، تبادلی (2-1/0 درصد از کل)، غیر تبادلی (10-2 درصد از کل) و ساختمانی (98-90 درصد از کل)، که از این 4 شکل، شکل‏های محلول و تبادلی به راحتی قابل استفاده گیاه، پتاسیم غیر تبادلی به کندی قابل استفاده و پتاسیم ساختمانی غیر قابل استفاده برای گیاه می‏باشد (اسپارکس و هوانگ ، 1985، مارتین و اسپارکس ،1983) پتاسیم به مقدار زیادی توسط گیاه برنج جذب می شود (فلاح و سعادتی،1376). نقش این عنصر در برنج عبارتند از: افزایش سطح برگ، افزایش میزان کلروفیل، تأخیر در ریزش برگ‏ها (ملکوتی،1383)، افزایش مقاومت به تنش‏های محیطی بویژه سرما (سلیمانی و امیری لاریجانی، 1384). افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری‏ها از جمله آکاگاره، افزایش استحکام ساقه و کاهش ورس (میرنیا و محمدیان، 1384). از طرفی، پتاسیم با افزایش فعل و انفعالات گیاه موجب افزایش کارآیی کودها بخصوص کودهای نیتروژن می‏گردد (ملکوتی و همایی، 1383). تعیین میزان پتاسیم قابل جذب در خاک امری ضروری است که به این منظور برای استخراج و اندازه گیری شکل‏های مختلف پتاسیم خاک از عصاره‏گیر‏های متفاوتی استفاده می‏شود. عصاره گیرهای مختلف دارای قدرت متفاوتی در عصاره‏گیری پتاسیم خاک هستند. از طرفی مقدار پتاسیم عصاره‏گیری شده به وسیله محلول‏های مختلف رابطه نزدیکی با ویژگی‏های فیزیکی، شیمیایی و مینرالوژیکی خاک دارد. بنابراین نیاز است که در هر خاک بهترین عصاره‏گیر که همبستگی نزدیکی با میزان پتاسیم جذب شده به وسیله گیاه دارد انتخاب شود، در این پژوهش سعی خواهد شد که ضمن تعیین مقدار شکل‏های مختلف پتاسیم در برخی خاک های استان کهگیلویه ‏و بویراحمد، عصاره گیر مناسب پتاسیم قابل استفاده برای برنج معرفی شود.